Việt Nam đứng số 1 thế giới về xuất khẩu quế, nhưng vẫn thiếu chiến lược cấp quốc gia

Trồng cây quế bán tinh dầu, thu về 500 - 600 triệu đồng/tấn

Sáng 15/11, tại Hà Nội, Cục Lâm nghiệp (Bộ Nông nghiệp và PTNT), Tổ chức IDH, Hiệp hội Hồ tiêu và Cây gia vị Việt Nam phối hợp tổ chức Hội thảo quốc gia chủ đề phát triển bền vững ngành quế Việt Nam. Theo Hiệp hội Hồ tiêu Việt Nam, tính đến hết tháng 10/2023, nước ta đã xuất khẩu được 74.744 tấn quế, với kim ngạch đạt 220,3 triệu USD, tăng 19,2% về lượng và nhưng giảm 1,3% về giá trị so với cùng kỳ năm ngoái. 

Trong khuôn khổ hội thảo cũng ra mắt Nhóm công tác Đối tác công tư (PPP) về hồ tiêu và gia vị, Tiểu ban ngành hàng quế. 

Theo Hiệp hội Hồ tiêu và Cây gia vị Việt Nam, tính đến hết tháng 10/2023, Việt Nam đã xuất khẩu được 74.744 tấn quế, với 220,3 triệu USD, tăng 19,2% về lượng và nhưng giảm 1,3% về giá trị so với cùng kỳ năm ngoái. Giá xuất khẩu quế trung bình 10 tháng đạt 2.948 USD/tấn, giảm 17,2% so với cùng kỳ năm 2022. Trong đó, quế Việt Nam xuất khẩu chủ yếu sang Ấn Độ (chiếm tới 43,9% thị phần), tiếp đến là Mỹ, Bangladesh…

Ông Triệu Văn Lực, Phó Cục trưởng Cục Lâm nghiệp cho biết, nhiều địa phương có đủ điều kiện trồng, phát triển cây quế và xác định đây là một trong những cây lâm sản ngoài gỗ cho giá trị kinh tế cao. Cây quế có nhiều tác dụng trong sản xuất và cuộc sống như sử dụng làm gia vị, làm hương liệu, làm thuốc chữa bệnh, sử dụng để chế biến thức ăn, nuôi gia súc, gia cầm hoặc sử dụng làm phân bón… Vì thế, các sản phẩm từ cây quế đều có thể thu hoạch bán lấy tiền như vỏ, thân, lá, hạt... 

Với diện tích khoảng 180.000 ha, trồng quế hiện đang là sinh kế cho hàng trăm nghìn hộ dân tộc thiểu số tại các tỉnh vùng sâu vùng xa, đồng thời đóng góp cho phát triển kinh tế - xã hội của nhiều địa phương. 

Theo ông Nguyễn Quang Vĩnh - Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và PTNT tỉnh Lào Cai, toàn tỉnh có 58.085,8 ha quế, trong đó diện tích quế đã thành rừng là 36.362,4 ha; diện tích chưa thành rừng là 21.723,4 ha. Đặc biệt, tỉnh đã xây dựng được các vùng trồng quế đạt chứng chỉ hữu cơ với diện tích 4.230 ha (chiếm 7,2 % diện tích quế của tỉnh).

Tỉnh Lào Cai dự tính sản lượng quế khai thác sẽ tăng mạnh nhất vào giai đoạn 2026-2030, bởi đây là thời kì mà diện tích trồng quế tăng mạnh nhất (giai đoạn năm 2013 đến 2018). Dự kiến từ năm 2024 đến năm 2030, mỗi năm Lào Cai có trên 4.000 ha quế được khai thác trắng và 10.000 ha quế trong giai đoạn tỉa thưa. Sản lượng khai thác dự kiến mỗi năm sẽ trên 40.000 tấn vỏ khô, 350.000 tấn cành lá và khoảng trên 210.000m3 gỗ trở, ước sản lượng tinh dầu quế sẽ từ 1.600 đến 2.000 tấn/năm.

Sản phẩm sau khi chế biến được xuất khẩu chủ yếu sang các nước như Trung Quốc, Ấn Độ số ít xuất sang Mỹ và Châu Âu. Từ năm 2022 trở về trước, hoạt động chế biến, xuất khẩu quế tại Lào Cai diễn ra sôi động, sản lượng tiêu thụ hàng năm khá cao. Các chủ cơ sở chế biến lâm sản chủ động liên kết với các đối tác nước ngoài để tiêu thụ sản phẩm.

Sở NNPTNT tỉnh Lào Cai cho biết, giá bán tinh dầu quế trên địa bàn đạt từ 500 triệu đến 600 triệu đồng/1 tấn; giá cành, giá lá quế khô từ 1.900-2.200 đồng/kg; giá vỏ quế khô từ 45.000-55.000 đồng/kg; giá quế sáo hàng loại A xuất bán 100.000 đồng/kg, gỗ quế giá từ 1 - 1,7 triệu đồng/m3 (gỗ tròn).

Chưa có định hướng phát triển ngành quế bền vững cấp quốc gia 

Bên cạnh những kết quả đạt được, theo ông Triệu Văn Lực, qua theo dõi, tiềm năng lợi thế của ngành quế chưa phát huy tương xứng. Nguyên nhân do tổ chức sản xuất, liên kết theo chuỗi giá trị chưa có, kỹ thuật trồng, chăm sóc, sơ chế, bảo quản vẫn còn yếu. Việc đầu tư các sản phẩm quế chất lượng cao, chế biến sâu chưa thực sự được quan tâm. 

Cùng với các yêu cầu về chất lượng ngày càng cao, một trở ngại mà cây quế đang gặp phải khi muốn vào thị trường châu Âu đó là phải đáp ứng Quy định không gây mất rừng do Ủy ban châu Âu (EC) quy định.

Bà Hoàng Thị Liên, Chủ tịch Hiệp hội Hồ tiêu và Cây gia vị Việt Nam cho biết, quế có nhiều tiềm năng xuất khẩu, nhưng sản phẩm cũng chịu tác động trước xu hướng tiêu dùng xanh, giảm khí phát thải, carbon; sản phẩm phải truy xuất nguồn gốc; đảm bảo chất lượng, đặc biệt là dư lượng thuốc bảo vệ thực vật. Trong đó thị trường Mỹ kiểm soát rất chặt việc sử dụng các chất cấm.

Mặc dù đứng đầu thế giới về xuất khẩu quế, nhưng theo bà Hoàng Thị Liên, Việt Nam chưa có định hướng chiến lược phát triển bền vững ngành quế ở cấp quốc gia; thiếu cơ chế để đưa ra những nghiên cứu nhằm kịp thời phản hồi yêu cầu của thị trường. 

Chất lượng cây giống còn bỏ ngỏ, chưa có nghiên cứu giống đầu dòng. Đây cũng là nguyên nhân chính khiến cho sản lượng quế Việt Nam còn thấp hơn rất nhiều so với năng suất quế thế giới, đặc biệt là Trung Quốc. 

Việc tổ chức liên kết giữa các doanh nghiệp chế biến, xuất khẩu với người trồng quế còn hạn chế, mặc dù Việt Nam có hơn 600 công ty hoạt động trong lĩnh vực gia vị nhưng chủ yếu làm thương mại.

Đơn cử như với cây quế ở Lào Cai, thị trường tiêu thụ phụ thuộc lớn vào Trung Quốc, Ấn Độ, Mỹ, ngoài ra cũng xuất khẩu đi một số thị trường khác như EU, Nhật Bản và một phần nhỏ xuất sang các nước khu vực Đông Bắc Á. Tuy nhiên năm 2023 tình hình xuất khẩu quế có dấu hiệu chững lại, đặc biệt là đối với sản phẩm tinh dầu quế và viên nén từ phụ phẩm cành lá. 

Đại diện Sở NNPTNT Lào Cai chỉ ra 2 nguyên nhân. Một là do đối tác nước ngoài không có nhu cầu hoặc do đối tác chậm thanh toán vốn. Hai là chất lượng các sản phẩm ngành hàng quế chưa đáp ứng được các thị trường cao cấp hơn. Từ đó các cơ sở chế biến vỏ quế, tinh dầu quế tạm dừng hoặc thu mua cầm chừng nguyên liệu, dẫn đến giá quế tại địa phương giảm.

Quế Việt Nam chiếm tới 80% thị phần tại Ấn Độ, nhưng theo Thám tán thương mại tại Ấn Độ, chưa có doanh nghiệp nào của Việt Nam đứng tên xuất khẩu quế tại thị trường này.

Mặc khác, tình hình sâu bệnh hại quế đã bắt đầu phát sinh trên diện rộng, đặc biệt tại huyện Bảo Thắng với hơn 1.300 ha quế bị nhiễm nấm Colletotrichum SP vào cuối tháng 2/2023 và 924,0 ha bị sâu đo ăn lá, sâu kèn, và bệnh khô mép lá vào tháng 7 - 8/2023. 

Ngoài ra, còn có sâu đen ăn lá quế, sâu đo ăn vỏ, sau đục thân, bọ chích hút quế đã xuất hiện tại các huyện Bảo Thắng, Bắc Hà, Văn Bàn. Sâu bệnh hại làm ảnh hưởng đến năng suất, chất lượng cây trồng thậm chí làm cây quế bị chết...