"Tác phẩm chọn lọc" - cuốn sách kỷ niệm 1 năm ngày mất của nhà văn Lê Phương

Cuốn sách do Nhà xuất bản Lao Động – nơi nhà văn Lê Phương từng làm việc và xuất bản hầu hết các tác phẩm văn học của mình.

Nhà văn Lê Phương được biết đến là cây bút nổi tiếng với nhiều truyện ký, tiểu thuyết đặc sắc như "Pháo đài 44", "Người sông Gianh", "Thung lũng Cô Tan"… Tuy nhiên, Lê Phương đã quyết định dừng nghiệp viết văn vào năm 1978, sau khi hoàn thành cuốn tiểu thuyết "Bông Mai mùa lạnh" vì sứt mẻ niềm tin với xã hội đương thời dẫn đến không còn cảm hứng với sáng tác. 

"… Pháo của ta vẫn bắn lên từng chập, nghe ung dung và sắc gọn. Ở trận địa của tự vệ nhà máy, tiếng súng cũng nổ giòn. Bọn địch vừa nhào lộn, len lách vừa quăng bừa xuống đủ các loại bom đạn. Cả một vùng thung lũng từ nhà máy đến đầu cầu chìm ngập trong trong một lớp khói vẩn đục màu phù sa. Không biết đã có mấy trăm quả bom rơi vào khu vực nhà máy! Những kiến trúc phụ đã đổ sập hết. Chỉ còn trơ lại có khu vực trung tâm, trông bên ngoài giống như một toà thành đổ nát đứng chênh vênh giữa một chiếc hồ cạn chằng chịt hồ bom. Nhưng từ đống gạch ngói bê tông đổ nát đó, khói vẫn bay lên. Chiếc ống khói cao vút đứng sừng sững ngang tầm với những ngọn đồi chung quanh, vẫn khoan thai thở lên bầu trời cao rộng một luồng khói trắng mỏng dài vô tận…", trích truyện ký "Pháo đài 44" – NXB Lao động 1968.

"… Ánh nắng vẫn chan hoà tràn qua cửa sổ. Căn phòng rực lên cái khoảnh khắc đẹp đẽ nhất của buổi sáng mùa thu, làm cho mọi vật trở nên rõ nét một cách kỳ lạ…

Cảnh vật xung quanh như sống động trong những hình khối ba chiều rất gần gũi với hiện thực. Và cái mặt trời hình bán nguyệt trên lưng ghế dưới chân dung Tổng thống Oa-sinh-tơn như cũng le lói những tia vàng…

"Pax Americana! Lin-đơn Giôn-sơn khe khẽ nhắc lại và nhẹ nhàng đặt máy xuống. Lão hình dung thấy hai tiếng đó vừa là sự im lặng bất động của một vùng đất chết dưới những lớp băng hà nóng, vừa là tiếng xô đẩy ầm ầm của các lớp Sial và Sima gây ra mà giờ đây những áp lực này được biểu hiện bằng sức mạnh Hoa kỳ.

Pax Ameriana sẽ xếp đặt lại thế giới hiện đại theo một cấu trúc mới như các lớp Sial và Sima đã xếp đặt các lục địa của hành tinh này từ kỷ Cacbon!", trích tiểu thuyết "Thung lũng cô tan". – NXB Lao động 1973.

Trong năm cuốn sách của bộ tinh tuyển các tác phẩm của cố nhà văn Lê Phương, từ bất cứ cuốn nào, bất cứ chương sách nào cũng có thể tìm thấy những đoạn trích đặc biệt như thế. Cái đã nhìn thấy, cái chỉ được khảo sát từ sách vở tài liệu… đều đã được tác giả mô tả một cách sống động, sâu sắc và đầy mỹ cảm.

Giống như nhiều nhà văn cùng thời, điều ông để lại cho hậu thế và gia đình chỉ còn những trang viết mà ông từng tâm huyết và cặm cụi thực hiện sau mỗi chuyến đi. Ông là người đi nhiều, trải mình tới mọi điểm nóng của Tổ quốc giữa một thời chiến tranh ác liệt nhất. Một mình với chiếc xe đạp cà tàng vào tận tuyến lửa Vĩnh Linh, rồi theo từng binh trạm lặn lội dọc Trường Sơn, hoặc ngược ra Thanh Hoá với Cầu Hàm Rồng oằn mình trong bão lửa… đi đến đâu, những nhân vật, những chiến công, những hy sinh của từng nhân vật đã gặp đều được ông ghi chép tỉ mỉ. 

"Pháo đài 44" hay "Người Sông Gianh" và đặc biệt cuốn tiểu thuyết "Thung lũng Cô-tan" để lại dấu ấn khó phai mờ trong lòng bạn đọc… đều đã được viết trong thời kỳ này. Trong những chuyến đi ngược về phía Tây bắc, Đông bắc… để tìm kiếm những gương mặt người điển hình trong lao động, cũng vẫn là những ghi chép vô cùng chi tiết, giúp người đọc sẽ không chỉ thấy một thái độ làm việc tận tuỵ của người sáng tác, mà còn nhận thấy một niềm yêu mến chân thành, đôi khi đến đau đớn mà tác giả đã dâng hiến cho các nguyên mẫu của mình. 

Để rồi những tác phẩm văn học như "Ngã ba thời gian", "Bạch đàn"… ra đời, hàm chứa trong nó những cảnh huống, những chân dung người vô cùng hào sảng, đầy lý tưởng với sức sống mãnh liệt không khuất phục hoàn cảnh. Như thời của cố nhà văn từng sống, như chính ông từng sống như thế… Và không chỉ có lòng nhiệt thành, mỗi trang viết của cố nhà văn Lê Phương còn bộc lộ một tri thức cao rộng, uyên bác mà ông đã lĩnh hội từ sách vở đến đời sống trong chiến tranh và hoà bình. 

Những hiểu biết này khiến các tác phẩm của ông mang đậm tính sử thi trong từng trang viết mà không nệ vào thể loại, thi pháp hay độ dày mỏng của mỗi tác phẩm. Những tri kiến về con người, khoa học… thậm chí cả cơ cấu tổ chức xã hội cùng những khiếm khuyết của nó đều được ông xới tung lên, sắp đặt trong cấu trúc logic và hợp lý khiến chân dung một thời đại luôn sắc nét, và bộc lộ hết nội hàm nhiều tầng nhiều vẻ của thời đại ấy.

Kỷ niệm một năm nhà văn Lê Phương "đi xa", cuốn "Tác phẩm chọn lọc" là món quà giản dị mà nặng trĩu tâm tình của cố nhà văn do gia đình ông gửi tặng đến người đọc, thay cho lời cảm ơn tới những tấm lòng đã yêu quý và luôn nhớ tới ông.